Хакас тiлi - школа паза олған садыныӊ палғалызында.

Хакас тiлi – хакас чонның тöреен тiлi. Ол – пiстiң ис-пайыбыс. Ол чидiгнi пiске öбекелерiбiс пирген, аннаңар пiс аны хайраллирға кирекпiс. Амғы туста хакас тíлíнíңер улуғ сурығ турча. Полған на городта , аалда хакас палалары хакас тíлíнең чоохтаспин орыстапчалар. Амғы туста хакас тiлi ЮНЕСКО- ның Хызыл киндезiне, чiтчеткен тiл чiли, кирiл парған. Мин сағынчам - пыро поста.

В.Г.Карпов, филология наукаларының докторы, пiди пасхан: «Хакас тiлiн сöбiре ле ал халар. Тiл сöбiреде тöрiпче, олох аны чох итче. Тiлге кӱннең сай ӱгренерге кирек, аннаң чоохтазарға, ағаа кöнiгерге, ӱр чоохтаспиныбыссаң, ундудылып пастапча, хайди тузаланминчатхан тирiг (палты-пычах…) таттап парча, андада аны сығара ла тастабызарға халча. Тiл iдöк, аннаң тузаланминчатсаң, ол чiдiп пастапча». Сағынчам пу орта сағыс.

Воспитатель - хайхастығ, хынығ профессия. Ол позының тоғызында артист, психолог, хоосчы полча. Хынған тоғызымға хаӌан даа ачых-чарых, чалахай кöңнiлiг чöрчем. Олғаннарны тöреен тiллерiне хынырға ӱгретчем, пос чирiн аарлирға, чонны улуғлирға, пасха чоннарнаң ынағ чуртирға, хакас полчатханнарына поғдархирға. Пу пöгiннернi толдырып алар ӱчӱн, ӱгредiгде аймах-пасха технологияларнаң тузаланчам: традиционнай паза наа (проблемнай, проектнай, ойыннар, хазыхты хайраллир, личностно-ориентированнай, развивающай).

Позымның тоғызымда «Иркеӌек» программанаң паза аймах -пасха киндеӌектернең тузаланчам. Кöзiдiмге алза, « Иркеӌектiң кип-азаа», хайда олғаннар öңнiг хоостар кöрчелер, хынығ кибелiстернi, сарыннарны ӱгренчелер, пос чонының кибiрлерiнең, культуразынаң танысчалар. Iдöк тоғызымда «Аңнар паза ибдегi маллар», «Ууӌаның ырлары» кинделернеӊ тузаланчам, мында олғаннар сиспектер пастыра аң-хустарнаң танысчалар, анаң оларны öң-пасха сырларнаң сырлапчалар. Пу тоғыстар, холны паза салааӌахтарны орта тудып, иптiг сиирге кöнiктiрче. Öңнiг хоостарға тöстенiп, хоостирға ла нимес, iдöк тiл хоостыра аймах тоғыстар апарчам, сöстернi сöс пiрiгiстерiн адап, палаларнаң хысхаӌах чоохтағлар пӱдiрчебiс.

Чонның чуртазында турыстығ аралазар кiзiлернi тимнеп салар ӱчӱн, пӱӱнгi ӱгредiгнiӊ ööнi палча. Олғаннарны тöреен тiллерiне ӱгредiп, хындырып аларына кöстег парча. Тiл пастыра пос чонының тархынын, кибiрлерiн, культуразын пiлерге ӱгредерге кирек. Андағ пiстiң ӱлӱзiбiс, пöгiнiбiс. Аннаӊар пу пöгiннернi толдырар ӱчӱн, олған сады паза пасталығ класстарның ӱгретчiлерí удур-тöдiр пик палғалыстығ тоғыс апарарға киректер.

Iди пӱӱнгi кӱнде пасталығ класстарның ӱгретчiлерíнең пíрге тоғыс апарчабыс. Ӱгретчiлер ӱгренӌiлернең хада пiссер удаа ааллап килчелер, аймах-пасха ойыннар, марығлар иртiрчелер. Олған садындағы палалар пасталығ класстардағы олғаннарзар кöрiп, кöӊнiлерi кöдiрiлiп, iдöк прай марығларда öткiн араласчалар. Кӱннең кӱнге оларны хадарчалар. Кiчиӌек палаларны кiчiгдең сығара школа чуртазынаң таныстырчабыс. Удаа школазар экскурсияға чöрчебiс. Прай кабинеттернең танысчабыс. Уғаа тың спортзал паза информатика кабинеттерi кöңнiлерiне кiрче. Тоғызыбыс, чидiглерiбiс пiстiң - олғаннарда. Олғаннарнаң хада аймах синдегi марығларда араласчабыс, хомай нимес чидiглерге читчебiс. Кöзiдiмге алза, «Моя семья. Знакомство с хакасским эпосом» аймах синiндегi марығда ӱзiнҷi орын. Паза «Родное слово- живое слово» (Тiрiг классика) аймах синiндегiöк марығда 2021 чылда ӱзiнҷi орынны холға киргебiс.

Торокова Н.Е., Пыдырахтағы «Кӱнiҷек» олған сады